Архимандрит Софрониј (Сахаров) за ереста на цариградскиот нео-папизам во светлината на православната триjадологија

Епископ Кирил (Зинковскиј), јеромонах Методиј (Зинковскиј), јеромонах Варнава (Снитко) ❈

Глава на Вселенската Православна Црква е Христос

Во денешно време го живееме заострувањето на внатрешниот црковeн проблем, кој може да се нарече „самопоставување“ на Цариградскиот патријарх за глава на Вселенската Православна Црква. Всушност, овој проблем постои неколку децении, а неговите корени се длабоко во историјата на Црквата. Конечно, тој е поврзан со општата склоност на човекот кон гревот на гордоста; борба која не престанува, туку често се засилува при облекувањето на човекот во свештен чин. Страшното искуство на Јуда, кој учествувал во Тајната Вечера, како и на многу други трпези покрај Христос, е силен пример за сите векови и народи. Според сведоштвото на многу свети отци, гревот на гордоста е корен на секој гревопад. Тој грев му нанесува голема штета на црковното тело, на целиот Божји народ, кој, всушност, е возглавен од Најсмирениот и Најкроткиот Господ наш Исус Христос.

Идејата од современото богословско гледиште на Цариградскиот патријарх – за Патријархот на Цариград како „глава на сите православни“, ја осудуваат древните големи светии – претстоителите на таа катедра. Да, секој патријарх е имено „претстоител“, а не „глава“ на Црквата. Светителите Григориј Богослов и Јован Златоуст сведочат, потпирајќи се на Светото Писмо, дека само еден е глава на Црквата – Христос.^[1] Ние сме една Црква, стројно составена од членовите на едната Глава“ – Господ Исус Христос.^[2]

 Идејата за нео-папизам во XX век

Активирањето на идејата за источен нео-папизам, во Цариградската црква се случува во XX век. Архимандритот Софрониј (Сахаров) уште во 1950 г. сведочел за опасните тенденции кои се појавувале во Цариградската патријаршија: „Во денешно време, во прегратките на нашата Света Црква, се појави голема опасност од изопачување на догматското учење за Неа, што значи и опасност од изопачување на Нејзиното битие, затоа што догматското сознание органски е поврзано со целото движење на внатрешниот духовен живот. Изменете во догматското сознание било што – неизбежно, во соодветна мерка ќе го измените и начинот на вашето духовно битисување. И обратно: отстапувањето од вистината во внатрешниот духовен живот ќе доведе до изменување во догматското сознание. Губењето на догматската вистина како своја неизбежна последица ќе ја има загубата на можноста за вистинско богопознание, чија полнота е дадена на Црквата... Изменувањето на било што посебно, неизбежно ќе се одрази и на целината. Ако сега го измениме учењето за Црквата, што значи... и начинот на Нејзиното битисување, тогаш, како Таа ќе им послужи на Своите синови на патот кон Вистината? Ќе прашате, а во што сега се гледа тоа изменување? Одговараме: во Цариградскиот нео-папизам, кој, од теоретска фаза се обидува бргу да премине во практична фаза“^[3].

---

Како што вели архимандритот Софрониј, во паднатиот свет, „папистичките тенденции“ се сосема „природни“. Притоа, за жал, „тие, освен за древниот Рим, се својствени и за Истокот; такви тенденции се забележани во Византија. Но, Бог до денес ја чува Источната Црква и тие тенденции гаснеле, не нарушувајќи го длабокиот мир на Црквата“^[4].

Како пример на опасно „искрење“ во животот, произведено од гревот на гордоста, може да биде дамнешниот спор за можноста – претстоителот на Цариградската Црква да се именува со титулата „Вселенски“! Слабите обиди да се даде основа за усвојувањето на тој термин, кој ѝ припаѓа на црковната полнота, исклучиво од претстоителите на една од Помесните Цркви, на сметка на идејата за „вселената“ како православна империја, т.е. како Византиската империја, не наоѓаат сериозна потврда.

Така, А.В. Карташев наведува „сведоштво на Анастасиј Библиотекар (IX век), кој бил и апокрисијариј на папата во Цариград“, за тоа дека во Византија го оправдувале применувањето на терминот „Вселенски“ за Цариградските патријарси, со тоа што го стеснувале значењето на терминот до значење на „источно-империјален, сегрчки, севизантиски“^[5]. Притоа, според признавањето на самиот Карташев, кој ја потенцира неоправданоста на ова „стеснување“, практиката за титулирање на Патријарсите како „вселенски“, директно е поврзана со „тенденцијата за возвишување“^[6]. Не случајно тој ги приведува историските сведоштва за несогласноста, дури и негодувањето на светителот Григориј Велики за прифаќањето и утврдувањето на таквата пракса на Исток. Дури самото Евангелие ни зборува за вселената како за целиот свет, каде што тоа треба да биде проповедано: „И ќе биде проповедано ова Евангелие за Царството по целата вселена (ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ)“ (Мт 24, 14). И тоа воопшто не е поврзано со политичките прашања за границите на едни или други државни уредувања, кои ја поддржуваат или не ја поддржуваат Православната Црква, се согласуваат или не се согласуваат да го примаат осветувањето на својата дејност со црковната молитва и со црковните таинства.

Светоотечките дела го користат терминот „вселенски“ за означување на целиот свет

Светоотечките дела најчесто го користат терминот „вселенски“, не во тесната форма на „византискиот“ свет, туку за означување на целиот човечки свет. Така, св. Кирил Ерусалимски, во своите „Огласителни беседи“, зборува дека „Исус ги зел на Себе гревовите на вселената“^[7], а првосоздадениот Адам со својот грев ја вовел „сесветската смрт“^[8]. Соборите кои се нарекуваат „Вселенски“ и како такви се признаени од Црквата, исто така, не биле просто „византиска“ појава, туку имале, имаат и секогаш ќе имаат сесветско значење, како највисок орган на власта од човечката страна на нашата Црква!

На тој начин, присвојувањето титула која што ѝ припаѓа на полнотата на Соборната Црква (вселенскоста е едно од својствата на Едната Соборна Црква Христова) од една Помесна Црква, не може да се нарече поинаку, освен – узурпација од страна на една црковна „испостас“, од една Помесна Црква, на она својство што им припаѓа на сите црковни испостаси заедно, и кое всушност, е природно, а не ипостасно својство. Таа линија на узурпација на општите црковни својства од некоја Помесна Црква, подоцна ќе ја следат и римо-католиците, припишувајќи ѝ ја на својата Помесна Црква сецрковната титула „католичка“, т.е. соборна.

Во денешно време, титулата „Вселенски“, која (всушност, незаконски) останала кај претстоителите на Помесната Цариградската Црква, постепено почнала да се претвора од чисто титуларна во осмислена – небаре им дава право на првенство на авторитетот и власта на нејзините носители.

 Догматот за Света Троица како основа на учењето за Црквата

Еден од одговорите на активирањето на ваквите тенденции, е статијата на архимандритот Софрониј „Единството на Црквата според образот на Единството на Света Троица“. Таа се темели врз тврдењето, дека основа на учењето за Црквата, на Православната Еклисиологија, е учењето за Света Троица – Православната Тријадологија. „Соборното начело на Православната Црква е битие според образот на Едносуштната и неразделна Троица“^[9] – тоа е главната мисла на архимандритот Софрониј. Авторот го истакнува тријадолошкиот аспект во прв план поради заканата од разделувањето, од повредата на телото на Христовата Црква, што во себе ја носи нео-папизмот.

„Полнотата на догматскиот живот во Црквата – пишува архимандритот Софрониј – никогаш не се прекинува и не се намалува. Притоа, во различни историски епохи, еден или друг аспект на едното, органски-целосно догматско учење на Црквата, станува центар на внимание, поради конкретна опасност да се изгуби вистината во нејзината целина, како последица на загуба во поединечното“.^[10]

Губењето на догматското видување, губењето на позициите, што се одразило на историскиот облик на Црквата, која е далеку од она совршенство кон кое е повикана, се случува поради намалувањето на љубовта. „Ние сме ја изгубиле љубовта, и затоа имаме поделби и нехристијански стремежи за владеење над браќата“,^[11] затоа не сме способни длабоко да ја познаеме нашата сечовечка едносушност и еднаквост“^[12].

За современите проблеми во црковниот живот, порано од архимандритот Софрониј се изразил атонскиот аскет и богослов, јеросхимонахот Теодосиј Каруљски (†1937): „Соборната вистина треба да ја определуваме, не преку сегашното и, за жал, повредено, ‚општо-црковно сознание‘, чија јасност сега толку многу ‚ни недостасува‘, туку преку ‚општо-црковното Предание‘, кое е согласно со древната Црква“^[13].

 Не – „општото“ мислење, туку црковното Предание треба да биде критериум за вистината во сложените прашања на современоста

Не – „општото“ или политички ангажираното мислење, туку црковното Предание треба да ни биде критериум на вистината, во сите сложени прашања на современоста. Како што ќе се изрази В.Н. Лоски, тоа е неопходно за „да се актуелизира соборнaтa автентичност“^[14] во сознанието на христијаните, кои сѐ повеќе го губат – со намалувањето на љубовта што е претскажано во Евангелието – парадоксалното соборно црковно мислење.

Преподобниот Сергиј Радоњежски ги учел нашите предци: „Со гледањето на Света Троица се надминува омразената поделба на овој свет“. Надминувањето на поделбата и распадот е остварливо само во Црквата, која што – согледувана во светлината на Троичниот догмат – дозволува да се мисли, да се живее и да се чува црковното единство според образот на Триединото Битие. Во недостижното совршенство на Троичното Битие, гледаме, според мислата на архимандритот Софрониј, „потврда на рамнобожественоста, рамноцарственоста, рамногосподството... рамноапсолутноста на Трите Лица на Света Троица“^[15]. И, како што во внатрешниот троичен живот нема „ни сенка од потчинување или субординација“^[16], така и односите помеѓу Помесните Цркви, кои се повикани да го пројавуваат образот на Триедното Битие, исклучуваат каква било доминација во однос еден кон друг.

Догматот за Света Троица сведочи за совршената љубов „која исклучува секаков вид преовладување на едно Лице над другите“. Затоа, Црквата ги отфрла „сите видови на субординационизам, исповедувајќи за Света Троица: „Ништо (во Неа) не е повеќе, и ништо помалку: но цели се Трите ипостаси, соприсносуштни се (т.е. заедно постojaт во вечноста) и се рамни“^[17]. Тријадолошкиот субординационизам, истакнува архимандритот Софрониј, „пренесен на структурата на Црквата, се прелева во форма на папизам, кој е паралела на една или друга форма на тријадолошки субординационизам“. Така, Римскиот папизам, кој го издига Римскиот епископ на степен кој го одделува од сето останато тело на Црквата, кој го прави – не само поголем, туку и различен (другосуштен), е пример на еклисиолошки субординационизам, соодветен на онтолошкиот аспект на аријанскиот тријадолошки субординационизам“^[18]. Конечно, римо-католичкото филиоквистичко богословие довело до „своевиден христоцентризам“, кога Светиот Дух „ја губи Својата рамноапсолутност на Отецот и на Синот, станувајќи само сила на Христос, сила, дадена во власт и располагање на Римскиот епископ“.^[19]

За ереста на Цариградскиот нео-папизам

Каноните на Соборите го отфрлаат ваквото право за која било Помесна Црква

Уште во средината на XX век, архимандритот Софрониј предупредувал дека Цариградскиот нео-папизам, и покрај тоа што е во зачеток, брзо се развива. Тој „веќе многупати го менувал својот изглед и затоа не може јасно да се окарактеризира“^[20]. Неговите приврзаници „прво ја признаваа предноста на јурисдикциските права на Цариград, „затоа што тој има првенство во Вселенската Црква“. Потоа почнаа да тврдат дека Цариград има право на највисока апелациска инстанца во Вселенската Црква, заборавајќи ја вековната борба против посегнувањата на Рим по тоа право; заборавајќи дека токму тие посегнувања од страна на Рим доведоа до големата и конечна поделба на Црквата (1054 г.)“^[21]. Поддржувачите на Цариградскиот нео-папизам заборавиле и дека на Флорентинскиот Собор, 1439 г., Рим на сличен начин барал од Исток признавање „на правото на највисока апелациска инстанца во Вселенската Црква“^[22]. Сепак, каноните на Вселенските и на Помесните Собори отфрлаат такво право за која било Помесна Црква. И самата Цариградската црква цврсто се придржувала до таа православна позиција во борбата против аспирациите на Рим.

„Прогласувајќи го римо-католичкиот принцип на развивање – продолжува архимандритот Софрониј – тие му го признале на Цариград исклучителното право над целата православна дијаспора, одрекувајќи им го таквото право на другите автокефални Цркви во однос на својата дијаспора. Немајќи за тоа никакви основи, ниту во канонскиот поредок на Црквата, ниту во Нејзината вековна практика, тие, слично на Првиот Рим, почнале да ги присвојуваат тие права, не врз основа на каноните, туку врз основа на заповед од „Самиот Бог“^[23].

Архимандритот Софрониј со чудење ги приведува нивните зборови, според кои „БОГ (?) им заповедал да го чуваат, не само единството на верата и благодатните уредби, не само единството во љубовта, туку и неразделното ЕДИНСТВО на свештената јерархија и ЦРКОВНОТО УПРАВУВАЊЕ ВО ЦЕЛАТА ВСЕЛЕНА и на секое место каде што постои Црквата“^[24]. Колку далеку може да отиде таквата мисла, каде е границата на таквите тврдења, веќе не – догматската, туку барем моралната, едноставно човечката граница?

Според зборовите на архимандритот Софрониј, „Римо-папизмот го довел јерархискиот поредок „до крај“, одделувајќи од целото тело на Црквата некој епископ како единствен носител на непогрешливост, и со тоа во битието на Црквата го изгубил образот на битието (начинот на постоење) на Света Троица, Нејзината едносушност и еднаквоста на Ипостасите“^[25]. По тој пат тргнал и Цариградскиот нео-папизам, кој својот најјасен израз го има во „Окружното послание“ на патријархот Атинагора, издадено во 1955 г. Логиката на посланието е едноставна: „Ако Првиот Рим отпаднал, тогаш неговото место го зазема Вториот Рим, со истите права и со истата аргументација“^[26].

Со тоа послание, припадноста кон Вселенската Црква се поставува, „во дирекна зависност од врската со Цариград“ – Вториот Рим. Да, Цариград сѐ уште „не ја установува својата другосуштност (различна природа) во однос на другите автокефални Цркви, но веќе ги смета за потчинети под себе: Цариград е сѐ, Тој е Вселенската Црква, а другите се делови, и само толку припаѓаат кон Вселенската Црква, колку што се поврзани со Цариград“^[27].

„Треба ли да се зборува – прашува архимандритот Софрониј – дека таа форма на папизам е еклисиолошка ерес, како и Римскиот папизам? Треба ли да се зборува за тоа, дека како остварен во животот на Црквата, тој неизбежно ќе доведе до изопачување на целиот духовен образ на нашето битие? Поврзувајќи ги, како и Првиот Рим, со локалниот момент (а, во однос на Цариград, треба да се додаде, и со националниот елемент – грчкиот)^[28] исклучителните права за власт и учителствување во Црквата, тој нѐ враќа во времето за кое читаме во Евангелието: „Нашите татковци се поклонуваа на оваа планина, а вие велите дека во Ерусалим е местото каде што треба да се поклонуваме“ (Јн 4, 20)^[29].

 За нарушувањето од Цариград на принципот за автокефалност

Ако зборуваме за сегашново време, тогаш лагата на црковно-политичките амбиции на Истанбулските прекројувачи на црковно-политичката карта на светот, особено се наѕира во тоа што, наводно заштитувајќи го правото на автокефалност на другите Цркви, Цариград, излегувајќи од пределите, како на канонското поле, така и на догматското, тоа право грубо го нарушува, затоа што со своите дејствувања го погазува самиот принцип на автокефалност. Така, разоткривајќи еден од најсуштинските моменти на Енцикликата на Патријархот Атинагора, архимандритот Софрониј зборува за јавната тенденција „да се поткопа принципот на рамното достоинство на автокефалните Помесни Цркви.“ Со други зборови, се работи за борбата на Цариград со „принципот на автокефалност“^[30].

Потенцирајќи дека Црквата не мисли и не верува така, отец Софрониј пишува: „Едната Црква, пред сѐ, е Света Црква... Божјото Единство и соединувањето на Црквите со Господ е извор на единството на Црквата. Црквата е една, затоа што има еден извор на Својата светост, и не може да не биде една поради Својата светост... Кога апостол Павле зборува за единството на Црквата, тој го поставува (единството) во зависност, не од потчинувањето на едно управување, туку од причестувањето со едниот леб на Телото и Крвта Господови (1 Кор. 10, 14-17) и од возглавувањето на Црквата од едната Глава – Христос (Еф. 4, 15-16).^[31]

Како потврда за тоа служат зборовите на професорот С.В. Троицки: „Црпејќи го своето осветување непосредно од горе, од Духот Божји, секоја Помесна Црква е самодоволна, но бидејќи изворот на осветување е еден, истовремено останува и единствена. Не може да има никаков заеднички, земски центар, на кој би требало да се потчинуваат сите Помесни Цркви, затоа што постоењето на таков центар, при постоењето на заедничкиот небесен центар, би внесувало дуализам во Црквата и би го нарушувало нејзиното единство“^[32].

Дури и да претпоставиме дека Цариград „навистина може да се нарече себеси заедничка Мајка на сите Цркви... – забележува архимандритот Софрониј, тоа е како потчинувањето да се изведе од фактот на историското мајчинство – сепак, ќе биде отстапување од православната тријадологија, согласно која Отецовството (татковството) или Синовството, не ја укинува полнотата на еднаквоста. Роденото од суштината – е рамно на Оној Кој раѓа. Така мислеле светите отци“^[33].

Како уште поголема потврда на својата мисла, архимандритот Софрониј го наведува примерот на Ерусалимската Црква, која е „единствената неспорна Мајка на сите Цркви, не исклучувајќи го и Првиот Рим“^[34]. Таа е јасен пример за тоа, „дека во животот на Црквата фактот на мајчинство не се признавал како основа ниту за власт, ниту пак, за чест“^[35].

„Рим се фали со гробот на св. апостол Петар. Во Ерусалим е Најсветлиот Гроб на Самиот Спасител на светот. Рим се фали „со крвта“ на апостолите Петар и Павле. Во Ерусалим ја пролеал Својата Божествена Крв Искупителот на светот. Рим се фали со славата на „вечниот град“. Во Ерусалим поучувал, страдал и воскреснал Големиот Цар на Славата – Господ. Таму, на Елеонската гора, Он ги благословил учениците и во слава се вознел на небото. Таму, во Сионската одаја, Светиот Дух слегол врз апостолите и врз оние што биле со нив, т.е. на Вселенската Црква. Таму живеела Сесветата Богомајка. Таму бил првиот Апостолски Собор под претседателство на Јаков, братот Господов. Сепак, и покрај сето тоа, во периодот до Првиот Вселенски Собор, тој (Ерусалим) ја изгубил својата самостојност и бил потчинет на Митрополитот на Кесарија Палестинска“^[36].

Нема ништо чудно во тоа што Цариград ја започнал борбата со автокефалноста на Помесните Цркви, затоа што „таква е природата на секој папизам“^[37]. Забележувајќи дека Римо-католицизмот не може да се помири со „автокефализмот“, архимандритот Софрониј како појаснување ги дава зборовите на римо-католичкиот богослов, свештеникот С. Тишкевич: „Во Црквата се дозволени засилувања и ослабнувања на „централизацијата“, зависно од условите на времето и местото; но, во никој случај не е дозволена целосен автокефализам на Помесните Цркви: Црквата би станала поликефална, многуглава, што е незамисливо од гледна точка на нејзината богочовечка природа... Во Црквата може да има само една јерархија; федерација од неколку целосно самостојни јерархии е закана по нејзината суштина“^[38].

Гледаме дека во таквата парадигма се предлага устројување на Црквата – не според образот на Света Троица, туку според сосема световен образ, во чија основа е идејата за административен центар, сличен на „непогрешливиот Ватикан“, чии апологети изјавуваат: „Никогаш да не забораваме дека помеѓу Бога и нас има нешто што нѐ поврзува, и тоа е Рим“^[39].

Со таа идеја дише „Посланието“ на првосвештеникот на „Вториот Рим“, а исто така и црковната политика на неговите наследници, кои настојуваат на „врската со Цариградската катедра и потчинувањето на неа, како задолжителен услов за опстојување во Вселенската Црква“^[40].

„Кој од вистинските христијани, кои се поклонуваат „во дух и вистина“, ќе ги прифати тие зборови? – прашува архимандритот Софрониј. – Ако пак, претпоставиме, поради некаква катастрофа исчезнат од лицето на земјата Првиот и Вториот Рим, тогаш – што? Ќе остане ли светот без вистинска врска со Бога, бидејќи исчезнале алките кои нѐ поврзувале со Него? Не, тоа е туѓ глас (Јн 10, 5). Тоа не е нашата христијанска вера“^[41].

Зборувајќи против нео-папизмот којшто се појавил во прегратките на Светата Црква , архимандритот Софрониј истакнува: „Ние го отфрламе секој „Рим“: и Првиот и Вториот и Трет, ако се работи за внесување на принципот на субординација во битието на нашата Црква. И Римскиот и Цариградскиот и Московскиот и Лондонскиот и Парискиот и Њујоршкиот, и секој друг папизам го отфрламе, како еклисиолошка ерес која го изопачува христијанството“^[42].

Принципот на автокефалност говори за еднаквото достоинство на Помесните Цркви, според примерот на еднаквото достоинство на Лицата во Света Троица

Вистински заснованиот принцип на автокефалност, во чија основа лежи сознанието за едносушноста, ни кажува за еднаквото достоинство на Помесните Цркви, според образот на еднаквото достоинство на Лицата на Света Троица: „Ни местото, ни титулите, ни расното / националното потекло – во Црквата не даваат предност во однос на власта или учителството пред другите места или народи“^[43].

Тоа е догматско видување и осмислување на принципот на автокефалност, кое во есхатолошка перспектива, во своето последно остварување дозволува да се изјави „за општата надеж, дека не само секоја Помесна Црква, туку и секој Нејзин член, секоја одделна личност-ипостас, треба да биде носител на ЦЕЛАТА СОБОРНА ПОЛНОТА на црковното битие според образот на Света Троица, каде секоја Ипостас е носител на апсолутната полнота на Божественото Битие; се разбира, не преку отстранување или претопување на другите Лица-Ипостаси, туку преку престојување во полнотата и целосноста на единството на суштината“^[44].

Гледајќи ја патеводната ѕвезда, се чуваме себеси од грешката – да се намали предвечната замисла на Бога за човекот, за Неговата Црква. Конечно, станувајќи сведоци на она што се случува, не можеме да не видиме „колку е далеку историскиот живот на Црквата, согледуван однадвор, од совршенството кон кое сме повикани...“^[45]. И сепак, надминувањето на „омразата и поделбата на овој свет“ го поттикнува секој член на Црквата Христова во соборното единство да го бара единството што Бог го заповедал, според зборовите на Спасителот: „Да бидат сите едно“ (Јн 17, 21), и совршенството: „Бидете совршени, како што е совршен вашиот Отец Небесен“ (Мт 5, 48). Тоа совршенство според образот на Божественото Триединство во историјата и животот на Црквата се пројавува во „соборноста и автокефалноста“, или „во слободата на соборната љубов и рамноста на едносуштноста“^[46], што служи како потврда на неразделната врска на православната еклисиологија со православната тријадологија.

 За догматското видување и црковното сознание

Во контекст на современите случувања, уште еднаш сме уверени, дека догматското видување го определува духовното, канонското и секое друго ниво на животот на Црквата. И покрај тоа што „проекцијата на непропадливото, благодатно начело на Црквата во условите на нашето земно, паднато битие, неизбежно добива некоја условност и оттука, канонското уредување на Црквата не е апсолутна правна форма“, сепак, тоа „секогаш ги чува неизменети своите длабоки корени, својата суштина, и не може да му противречи на нашето догматско сознание“^[47], како што православното учење на Црквата не може да биде противречно на православното учење за Света Троица.

Применето на сегашната ситуација, може да се види дека приврзаниците на „Украинската автокефалија“ се трудат да го нивелираат догматскиот аспект на прашањето, обидувајќи се да го „решат“ надвор од црковното поле и просудување. Затоа, и покрај аргументите што ги наведуваат оние што го посакуваат и се трудат да го добијат првенството, во својата суштина, сето тоа е пројавување на фарисејство, лицемерно движење против љубовта, што значи – грев, кој освен што е нарушување на етичка норма, претставуа и престап против љубовта на Отецот.

За жал, последните дејства на Фанар повторно го поставија во опасност зачувувањето на мирот и црковното единство. Патријархот Вартоломеј еднострано донесе решение кое во себе носи поделба и продлабочување, а не лекување на расколот. Без оглед на тоа, какви канонски и историски причини би се наведувале за оправдување на извршените дејства, во нив нема ниту евангелски дух, ни братска љубов, туку само обид да се утрди својата власт и супериорност во однос на „помалите“. Стремежот кон надвладување, кој разрушува сѐ на земјата, е резултат на отпаѓање од догматското сознание, на губење на црковното мислење кај оние кои, би се рекло, први се повикани да го чуваат од единството што Бог го заповедал. Своевремено тие не не го слушнаа гласот на оние кои, во лицето на архимандритот Софрониј, ги повикуваа кон осознавање на „постојните... догматски прашања, како прашања од кардинално значење во делото на спасението“^[48].

Архимандритот Софрониј зборувал директно за духот на властољубието и стремежот кон надвладување над браќата, со кој биле заразени Цариградските патријарси, кои во почетокот го поддржале (Мелетиј IV) обновленскиот раскол и оние кои му нанеле удар на Првосветителот св. Тихон Московски во најтешкото време за Руската Црква, а потоа оние кои настапија (Атинагора) со доктрината за исклучителни права на Цариградскиот патријарх. Нивните дејства, според длабокото убедување на архимандритот Софрониј, биле, не само најгрубо погазување на каноните, туку, воглавно – последица на сериозна догматска грешка, во која паднале Првојерарсите на Цариградската катедра и нивните следбеници. Во своето стремење кон власт и доминација, тие станале слични на кнезовите од овој свет, кои седат на врвот на „пирамидата на човештвото“ и кои господарат над народите. Колку тоа е туѓо на духот на Христос, Кој „не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина“ (Мт 20, 28)! Христос – ќе рече архимандритот Софрониј, „дошол и ја превртел пирамидата на човечкото битие“^[49], и затоа „оние кои Го следат, одат по истиот пат: тие се спуштаат надолу, за да се соединат со Главата на превртената пирамида. Христијанинот оди надолу, таму – во длабочината на превртената пирамида, каде што е сосредоточена страшна тежина, каде што е Оној Кој на Себе го зел гревот на светот – Христос“^[50]. Тоа е вистинското движење – движењето на љубовта, која, според мислата на светите отци, секогаш е смирена. Затоа власта, уште повеќе власта во Црквата, од архимандритот Софрониј е разбрана, „како служење на сите и на сè, како грижа за најслабите“^[51].

Како заклучок, по архимандритот Софрониј, ќе ги наведеме зборовите на патријархот Алексиј I, кои потсетуваат на молитва за единството на Црквата. Неговата мисла била за првосвештенството на Првиот Рим, но во светлината на денешните случувања, сосема сигурно може да се прифати како молитва и за првосвештенството на Вториот Рим: „Христос им рекол на Своите ученици: „Кој меѓу вас сака да биде поголем, нека ви биде слуга; и кој сака меѓу вас да биде прв, нека ви биде слуга“ (Мт 20, 26-27). Да ги просвети Господ умствените очи на Римското (и Цариградското) првосвештенство, за да најде во себе, со Божја помош, сила на Духот, да се откаже од честољубивото стремење да ја утврди својата земска власт меѓу сите апостолски наследници!“^[52]

Извор: https://shorturl.at/fnrsQ

Превод: свештеник м-р Филип Станковски

[1] Григорий Богослов, свт. Слово 37. На евангельские слова: «Егда сконча Иисус словеса сия...» // Он же. Творения. В 2-х т. СПб.: Типография П. П. Сойкина, 1912. Т. 1. C. 510–522, здесь: С. 514.

^[2] Иоанн Златоуст, свт. Беседы на Деяния Апостольские. Беседа 24. 4 // Творения отца нашего, свт. Иоанна Златоуста, архиеп. Константинопольского в русском переводе. В 12-ти т. СПб.: Издание СПбДА, 1898–1906. Т. 9. Ч. 1. С. 226–235, здесь: С. 234.

^[3] Софроний (Сахаров), иером. Единство Церкви по образу Единства Святой Троицы (Православная Триадология как основа Православной Экклезиологии) // Вестник Русского Западно-Европейского Патриаршего Экзархата. 1950. № 2–3. С. 8–32, здесь: С. 18–19.

[4] Исто. С. 19

[5] „Кога бев во Константинопол, често ги осудував грците за зборот „вселенски“ и ги укорував за нивната суета и гордост, а тие велеа дека Патријархот го нарекуваат Вселенски – икуменикос (што многумина го преведоа со зборот „универсалис“) не како тој да е епископ над целиот свет, туку затоа што тој има началствена власт над еден дел од светот во кој живеат христијани. Она што грците го нарекуваат вселена – икумена, кај латините значи не само „свет (orbisterrarum), од кој во смисла на „вселена“ и произлегува именувањето „вселенски“, туку исто и „секој дом или населено место“. Икуменикос овде значело: „источно-империјален, сегрчки, севизантиски“ (Карташев А.В. Вселенские Соборы. Клин: Христианская жизнь, 2002. С. 479).

[6] Таму. С. 478.

[7] Кирилл Иерусалимский, свт. Поучение огласительное 3. 9 // Он же. Поучения огласительные и тайноводственные. М.: Издательство Благовест, 2010. С. 36–47, здесь: С. 44.

^[8] Кирилл Иерусалимский, свт. Поучение огласительное 13. 2 // Тамже. С. 180–209, здесь: С. 181.      

^[9] Софроний (Сахаров), иером. Единство Церкви по образу Единства Святой Троицы. C. 17.

[10] Исто. C. 16.

[11] Исто. C. 17.

[12] Исто.

[13] Голос Святого Афона. Святогорский старец иеросхимонах Феодосий Карульский о старом и новом стиле // http://afonit.info/biblioteka/nasledie-svyatoj-gory/o-novom-i-starom-stile

[14]Лосский В. Н. Кафолическое сознание. Антропологическое приложение догмата Церкви // Журнал Московской Патриархии. 1969, № 10. C. 74–80, здесь: С. 80.

[15] Софроний (Сахаров), иером. Единство Церкви по образу Единства Святой Троицы. C. 17.

[16] Таму.

[17] Таму. C. 20.

[18] Таму.

[19] Таму.

[20] Таму.

[21] Таму. C. 20–21.

[22] Таму. C. 21.

[23] Таму.

[24] Таму.

[25] Таму. C. 24.

[26] Таму.

[27] Таму. C. 25.

[28] Што значи тврдењето на сегашниот Претстоител на Цариградската Црква, дека „словените не можат да се помират со првенството на нашата (грчка) нација во Православието!“ Ереста на етнофилетизмот одамна е осудена од Црквата, на Помесниот Константинополски Собор, во 1872 г.

[29] Софроний (Сахаров), иером. Единство Церкви по образу Единства Святой Троицы. C. 25.

[30] Таму. C. 27.

[31] Таму. C. 25.

[32] Троицкий С. В. О церковной автокефалии // Журнал Московской Патриархии. 1948, № 7. С. 33–54, овде: С. 34.

[33] Софроний (Сахаров), иером. Единство Церкви по образу Единства Святой Троицы. C. 25.

[34] Таму.

[35] Таму.

[36] Таму.

[37] Таму. C. 28.

[38] Таму. С. 32. Види.: Тышкевич С. Церковь Богочеловека. Львов: ТипографияВаряг, 1993. С. 70, 256.

[39] Таму. С. 32.

[40] Таму.

[41] Таму.

[42] Таму. C. 31.

[43] Таму. C. 30.

[44] Таму. C. 31.

[45] Таму. C. 17.

[46] Таму.

[47] Таму. C. 32.

[48] Таму. C. 17.

[49] Софроний (Сахаров), архим. Духовные беседы: В 2 т. Т. 2. Свято-Иоанно-Предтеченски ймонастырь, Эссекс-М., 2007. С. 131.

[50] Софроний (Сахаров), архим. Преподобный Силуан Афонский. Свято-Троицкая Сергиева Лавра, 2010. С. 266.

[51] Софроний (Сахаров), архим. Письма близким людям. М., 1997. С. 117.

[52] Деяния Московского Совещания глав и представителей автокефальных православных Церквей в связи с празднованием 500-летия автокефалии Русской Православной Церкви. М.: Изд. Московской Патриархии, 1949. Т. 1. С. 90.