Во што е гревот на фарисејот?

 „А на оние, што беа уверени во себе дека се праведни, и ги презираа другите, им ја кажа оваа парабола: Два човека влегоа во храм да се помолат; едниот фарисеј, а другиот митар. Кога застана, фарисејот вака се молеше во себе: Боже, Ти благодарам што не сум како другите луѓе: разбојници, несправедливи, прељубодејци, или како овој митар. Постам двапати во седмицата, давам десеток од сè што придобивам. А митарот стоеше оддалеку; не смееше дури (н)и очите да ги подигне кон небото, туку се удираше в гради и велеше: Боже, биди милостив спрема мене грешниот! Ви велам: дека тој си отиде дома повеќе оправдан, отколку оној; зашто секој што се воздига, ќе биде понизен, а кој се понизува ќе биде воздигнат” (Лк 18, 9-14).

Познатата парабола за митарот и фарисејот, со која започнува подготовкaтa за Великиот пост, ни предложува да размислуваме за многу прашања. Едно од нив е: Во што се состои вината на фарисејот?

Фарисејството е многу подмолно, во црковната свест продира постепено, незабележливо и многу добро се маскира под доблестите. Да се потсетиме на житијата на светите, на текстовите на акатистите, на книгите за подвижниците на благочестието. Во нив главно се зборува за тоа, колку време тие поминале во молитва, колку долги правила читале, колку малку спиеле, колку напорно постеле итн. И сè изгледа правилно, како резултат на сето тоа, тие станале свети и ни оставиле пример, но истовремено, во умот на оние што ги читаат нивните житија, често се случува опасно изместување на акцентот. Впрочем, внатрешниот свет на подвижниците тешко може да се опише, а токму тој е главното во нивниот подвиг.

Да се потсетиме на познатото: „...бидете милосрдни, како што е милостив вашиот Отец“ (Лк 6, 36). Овде не зборуваме за дела, туку за својство на личноста. Како резултат на делата на милосрдието, човекот може да стане милостив, но може и да не стане милостив и тогаш тие дела ќе немаат вредност. Да се потсетиме на разговорот на монахот Серафим Саровски со Мотовилов за целта на христијанскиот живот, кога тој вели дека сите подвизи и добри дела се само средства за постигнување на целта, а не самата цел. Самата цел е стекнување на Светиот Дух. Без ова, целата работа е залудна.

Ваквите добри дела, на кои им се припишува самодоволна вредност, свети Игнатиј Брјанчанинов ги нарекува „дела на паднатата природа“.

„Толку е душепогубна грешката на оние кои, заслепени од гордоста и вообразеноста, на своите добри дела – делата на паднатата природа, им придаваат вредност што не им е својствена. „Разбојник и грабливец е оној“, вели свети Макариј Велики, „кој не влегува низ вратата, туку минува на друго место, а таков е и оној кој без Христос – кој единствено може да оправда некого – се оправдува себеси“. Сите светители, оставајќи ја својата вистина, ја барале Божјата вистина и во неа ја нашле светата љубов, скриена од природата која е расипана од падот. Расипаната природа има и расипана вистина. Од нозете до главата, во паднатиот човек нема ништо здраво. Злото што нè поразило, како што отците ги објаснуваат зборовите на пророкот, не е делумно, туку е низ целото тело, ја опфатило целата душа, завладеало со сите нејзини сили. Во нашата природа нема ниту делче што не е повредено или не е заразено од гревот: ниту едно наше дејство не може да остане без примеси на злото“ – пишува св. Игнатиј. Светите отци знаат дека ретко кој и ретко кога може да направи добро дело, а да не го уништи со мислите на суетата или на гордоста!

Свети Игнатиј, во прилог на неговите зборови за суетноста на добрите дела на паднатата природа, го цитира пророкот Исаија, кој вели: „...сета наша праведност е како валкана облека.“ (Ис 64, 6). И токму со тоа се гордеел фарисејот во параболата.

Се разбира, тој не можел да замине од храмот оправдан никако, а не помалку оправдан од даночникот. Токму така, дека фарисејот не бил „помалку оправдан“, туку осуден, многу свети толкувачи на Евангелието ја разбрале оваа фраза.

„Даночникот, кој претходно злобно присвојувал туѓ имот, а потоа го оставил порокот и не се оправдувал, бил ослободен; а фарисејот, кој не зел имот што им припаѓал на другите, туку се претставувал како праведен, бил осуден“ (св. Григориј Палама).

„...фарисејот, иако кажал малку зборови со надменост, сепак бил осуден...“ (Св. Теофилакт Охридски).

„...митарот бил оправдан бидејќи прибегнал кон оправдувањето што е дарувано од Бога, а фарисејот бил осуден бидејќи го отфрлил оправдувањето што е дарувано од Бога...“ (Св. Игнатиј Брјанчанинов).

Фарисејот, според свети Игнатиј, им придавал преголема вредност на своите дела и не им придавал важност на својствата на својата душа, дали таа станала смирена, милосрдна, кротка. Во корист на фарисејот е тоа што тој му благодарел на Бога што не направил грев, туку правел добри дела. И тоа е она што треба да го правиме – да му го припишуваме на Бога сето добро што е во нас. Тоа е знак на смирение – да сфатиме дека без Божја помош не би можеле да направиме ништо добро. Но, фарисејот има сосема поинаков начин на размислување. Тој се поставува себеси над сите луѓе.

„Откако ќе ги слушне зборовите на фарисејот, сите ќе се уверат во вистинитоста на она што го кажав. „Боже! – вели тој, ти благодарам што не сум како другите луѓе! Дали се сметаш себеси за поправеден од сите други? „Јас не сум како другите луѓе“. Што правиш, фарисеју? <…> Дали сите се грабливци освен тебе, фарисеју? Сите ли се неправедни, а само ти си праведен? Дали сите се блудници, а добродетелта на целомудрието е својствена само за тебе? – извикува свети Јован Златоуст.

Гревот на фарисејот бил во тоа што се поставил себеси на местото на Бога, присвојувајќи го за себе правото да им суди на луѓето, конкретно на митарот што стоел пред него. Само Бог може да им изрече пресуда на луѓето, да одреди кој е праведен а, кој е грешен. „...Бог е судија: некого понижува, а некого возвишува...“ (Пс 74, 8). Апостолот Павле им пишува на Римјаните: „Кои сте вие што му судите на туѓ слуга? Пред својот Господ тој стои или паѓа. И ќе биде исправен, зашто Бог може да го исправи“ (Рим 14, 4).

Човекот нема право да суди, меѓу другото и затоа што не ги знае сите околности на животот на другиот човек. Бог знае што има во душата на човекот: „Човекот го гледа лицето, а Господ го гледа срцето“ (1 Цар 16, 7).

Фарисејот не знаел ништо од тоа, но сепак му изрекол пресуда на митарот. Фарисејот ставајќи се себеси на местото на судија, го приграбил за себе Божјото достоинство, Божјото право, а тоа е можеби најголемиот грев. „Гревот на осудата е толку потежок од кој било друг грев, што Самиот Христос рекол: „Лицемеру, извади ја најнапред гредата од своето око, па тогаш ќе видиш како да ја извадиш раската од окото на брата си (Лк 6, 42). Толку е тешка осудата, која го надминува секој грев“ (авва Доротеј).

Единствената пресуда што некој може да ја изрече е пресудата за себе. И само откако човек ќе се осуди себеси (а, да не се оправдува, дури ни со благодарност кон Бога) ќе може да извика како митарот: Боже, биди милостив кон мене, грешниот!

Превод: прот-ст. А. П. Извор https://spzh.media/ru/blogs/a78983-v-chem-hrekh-fariseja