За вистинското богословие

Беседа од Неговата Светост Патријархот Српски г. Порфириј, одржана на 25.4.2025 г., при добивањето на титула почесен доктор на теологија на Московската духовна академија.

Христос воскресна!

Ваша Светост, Патријарх Московски и на цела Русија Кирил!

Ваше Преосвештенство, многу-почитуван Владико, ректор на Московската духовна академија, епископ Сергиево-Посадски и Дмитровски Кирил!

Ваши Високопреосвештенства и Преосвештенства, драги собраќа архиереи!

Високопреподобни и сечесни отци, браќа и сослужители во Господа!

Многупочитувани професори!

Драги студенти и аспиранти!

Драги браќа и сестри во Христос!

Со чувство на длабока почит, благодарност и смирение ја примам оваа исклучителна чест – почесен доктор, која ми ја доделува во православната екумена познатата и почитувана Московска Духовна Академија во Свето-Троичната Сергиева Лавра. Оваа награда ја примам како една од најзначајните достигнувања во мојата долгогодишна богословска и научно-истражувачка дејност, а и во моето педагошко и образовно служење.

Оваа висока чест ја примам не како сведоштво на своето достоинство, туку како израз на укажаната кон мене доверба во служењето на Логосот Божји и во животот на Православната Христова Црква. Оваа награда од научно-богословската заедница на Руската Православна Црква ја примам како благодатен дар и видлив знак на нашето единство во Христос – знак кој истовремено обврзува, вдахновува и дала сила.

Ете зошто, пред сè, вознесувам слава, поклонување и благодарност кон нашиот Господ Исус Христос, на Единствениот Човекољубец и Дарител на сите добра, на Синот и Логосот Божји, на Првиот и Вечен Богослов на Црквата, Кој, по благоволението на Отецот и дејството на Пресветиот Дух – на Изворот на животот и богословието – на човечкиот род му дарува познавање на вистината и Кој нè направи причесници на Божествената тајна.

За мене е чест да ја изразам искрената и длабока благодарност на ова чесно и богоугодно училиште – на Московската духовна академија – која не само што е почитувана академска установа, туку и место на живо Предание и духовна собраност. Тој дух го препознавам во сродната мисија на нашето најстаро богословско училиште – Православниот богословски факултет на Белградскиот универзитет, чија задача е не само да ја сочува богословската наука, туку и да ја оживотвори во животот на Црквата и народот.

Ние се собравме во епоха која сè помалку знае за тишина, собраност и збор кој зрее во внатрешното безмолвие. Имено во такви времиња мисијата на зачувување и возобновување на богословската наука нè тера да си спомнеме за тоа дека знаењето не е само насобирање на податоци, туку пројавување на внатрешната зрелост, повик кон одговорност и спремност да се чуе гласот на другиот. Во време на разединетост и разделеност тоа собитие сведочи за тоа дека вистината соединува; дека теологијата не е разделувачки ѕид, туку мост кој поврзува; дека секој вистински позив, независно од тоа дали е академски или духовен, добива целост и смисла само во Црквата.

И така, Ви благодарам укажаната чест, која во исто време е и повик кон поусрдно служење, повнимателно слушање и кон пососредоточена молитва. А сега дозволете ми да преминам кон изложување на кратката богословска рефлексија – не како учител, туку како христијанин, собрат и сослужител, кој молитвено стои пред Тајната на Воскресението, на тема:

„За вистинското Богословие“

„Ако си богослов, тогаш вистински ќе се молиш, а ако вистински се молиш, тогаш ти си богослов“

(Εἰ θεολόγος εἷ, προσεύξῃ ἀληθῶς· καὶ εἰ ἀληθῶς προσεύξῃ, θεολόγος εἷ).

Ова позната изрека, обично припишувана на Евагриј Понтијски, го изразува клучното знаење на ранохристијанското Предание: богословието и молитвата не се одделни меѓу себе напори и подвизи, туку два вида на една и иста стварност. Кога овде зборуваме за молитва, тогаш, пред сè, со целото свое битие, ум и срце ја исповедаме верата во тоа дека Божествената Евхаристија е молитва par excellence, на која се темели животот на Едната, Света, Соборна и Апостолска Црква. Без учеството во неа – во Сетаинството на Црквата – и без нејзиниот печат, не е возможно не само правилно да се богословствува, туку и да се наречеш себе си христијанин. Затоа, приведениот закон на нашата вера (lex credendi), навистина зависи од законот на молитвата (lex orandi); законот, пак, на молитвата (lex orandi), кој извира од евхаристискиот етос, го раѓа законот на богословствувањето (lex theologizanti).

Враќајќи се кон реченото од Евагриј, особено е умесно да се размислува за соодносот на молитвата и богословствувањето во светлината на Христовото Воскресение, кое со радост го празнуваме овие денови. Зашто во Воскреснатиот Христос, оној кој се моли се обраќа не кон од умот создаден поим или апстрактен идеал, туку кон Живиот Бог, Кој со смртта ја победи смртта. Молитвата постанува беседа со Воскреснатиот Христос, а богословието – сведоштво на животот кој восторжествува над гробот. Како што воскликнува апостол Павле: Да Го познаам Него, и силата на Неговото воскресение (Фил. 3, 10) – тоа е внатрешото тежнеење на секој вистински богослов.

Оваа поука, родена од духовната мудрост на отците-пустиници и потоа потврдена во творбите на светите отци како Григориј Богослов, Максим Исповедник, Исаак Сирин, Јован Лествичник и многу други, го изразува длабокото единство на човечката личност пред Бога.

Вкоренета во источно православното духовно наследство, оваа поука е потврда на тоа дека богословието не е само академска работа или интелектуална дисциплина, туку плод на непосредно, живо општење со Бога. Вистинското богословие извира не од апстрактното мислење, туку во безмолвието на срцето, кое смирено стои пред Божественото. Вистинска молитва значи нурнување во тајната на литургиското присуство на Бога, а од таа лична средба се раѓа словото кое е достојно да се нарече богословие (θεολογία).

Таа поука не е едноставно само една духовна изрека. Таа има длабоки и големи последици – духовни, етички, црковни, дури и културни. Таа го обединува целото битие на човекот – умот, срцето, телото и душата – во едно движење, устремено кон Бога. Во светлината на кажаното богословие – тоа не е само збор за Бога, туку и пројава на внатрешниот живот, преобразен од благодатта на Светиот Дух.

Значи, оваа древна максима не е само духовен поттик, туку и сеопфатно богословско видување, кое од корен ги преобразува самите основи на разбирање на богословието и неговата пројава во животот. И од оваа почетна точка извираат многу длабоки и важни последици.

За богословските последници

Спомнатиот израз, во суштина, е потврда на тоа дека вистинското богословие проистекува не од апстрактното спекулативно расудување, туку од личното духовно искуство. Под лично го подразбираме не индивидуалното, туку црковното искуство, кое е во согласност со сите светии. Богословието во таа смисла претставува не пред сè академска работа, туку плод на средба и егзистенцијален и литургиски взаемен однос со живиот Бог. Молитвата не е подготовска кон богословието – таа е богословие. Во молитвата човекот стои пред Бога не како набљудивач, туку како учесник во евхаристиската Божја Тајна. Тоа учество (μέθεξις) и è основа на секое вистинко богословско знаење.

Таквото разбирање му дава предност на искусното знаење пред интелектуалната апстракција. Вистинското богословско знаење е сеопфатно: тоа го актуелизира не само разумот, туку и срцето, волјата и очистениот νοῦς – ум, преобразен од благодатта, преку подвиг (ἄσκησις) и смирение. Во врска со тоа, богословието е можно само во таа мера, во која личноста на човекот постојано се преобразува. Тоа е патот на обожението (θέωσις), на кој оној кој се моли се уподобува на Бога и само така постанува способен на ги согледува божествените реалности.

Тоа разбирање истовремено го потенцира неразделното единство на ортодоксијата и ортопраксијата. Правилната вера и правилното богослужение, догмата и подвигот, учењето и молитвата не претставуваат паралелни правци, туку еден и единствен пат на заедница со Бога. Значи, богословот не е само мислител, туку и сведок (μάρτυς), кој зборува за виденото и познаеното од него во личната средба. Во таа смисла богословието по својата природа е литургично и доксологично. Неговото природно пространство е богослужението на Црквата, а неговата највисока пројата е Божествената литургија.

Како што сведочи апостолот Јован, ние зборува за она, што знаеме, и сведочиме за она, што сме виделе (Јован 3, 11). Истото е и со богословието: она што било познаено и видено во молитвата, постанува богословие.

Преобразувачката природа на молитвата открива уште една битна страна на богословската автентичност: соодносот на животот и зборовите. Невозможно е вистински да се зборува за Бога, живеејќи во невистина. Богословското слово, одделено од смирението, послушноста кон Црквата и нејзините канонски служители, одделено од покајанието и љубовта, ја губи својата основа. Молитвата која е заснована на верноста кон Црквата, постанува своеобразно спротивставување – откажување од примањето на егоистичната и кратковидна логика на овој свет и тивко, но силно спротивставување на силите кои се стремат не кон заедница, туку кон контрола.

Таквото богословско видување заштитува од редукционистичко и секуларизирано разбирање. Тоа ги става под знак прашање современите тенденции кои богословието го сведуваат кон историска анализа, социолошки коментар или збир на апстрактни концептуални системи. Наместо тоа, тоа настојува на чување на мистичкиот и таинствен карактер на богословието како образ на битието во однос и со Света Троица, и со ближните. Во овој контекст богословието треба да се толкува со помош на она што може да се нарече херменевтика на смирението, каде толкувач пред сè е оној кој се моли, а само потоа оној кој зборува.

Со тоа, се разбира, не се намалува вредноста на академското истражување. Напротив, неговото значење се потврдува и издигнува, при услов, ако тоа е засновано на молитвениот живот. Внимателното толкување на Светото Писмо, темелното изучување на отечкото Предание и критичкото мислење, безусловно, имаат важно и неоспорно место, тие треба да бидат поврзани во внатрешниот живот, преобразен од благодатта на Светиот Дух.

И така, богословието не е збор за Бога, тоа е беседа со Бога. Тоа е дијалогично, релационо, предполага учество. Се зборува не за одделна работа или преземање, туку за образ на битието – за животот, кој постојано се преобразува во Христовото подобие. Еве зошто најголемите богослови во историјата на Црквата пред сè биле луѓе на молитвата – лица, чии зборови имале тежина, зашто возникнувале од молчанието пред Христовата Тајна.

Изреката за взаемната поврзаност помеѓу молитвата и богословието истовремено постанува и критериум, и коректив, разобличувајќи ги сите форми на богословско изразување кои се одделени од духовниот и црковниот живот. Тоа повикува кон автентичност во верата и расудувањето, кон сооднос на предметот на истражување и начинот на живот, а исто така напомнува за тоа дека имањето диплома, научен степен и титула не е доволно за да се биде богослов. За тоа е потребно да се застане на колена пред Божјиот престол и во тоа смирение да се произнесе слово кое преобразува.

За културотворните последници

Последиците од таа отечка изрека излегуваат далеку од границите на личната или духовна област, простирајќи се од внатрешната одаја на срцето до самото срце на културата. Ако богословието има корен во вистинската молитва, тоа не останува исклучително засебен внатрешен подвиг, туку почнува ја да формира самата вообразба, вредносните ориентири и животни образци на народот. Тоа постанува културотворно во најдлабока смисла на тој збор.

Во светот, чии карактерни црти сè повеќе и повеќе постануваат шумот, суетата и утилитаризмот, горе споменатото богословско видување ги потврдува вредностите на созерцанието како вид на спротивставување на современата секуларна културна матрица и повторно се обрнува кон тишината, смирението и внатрешното внимание како повозвишени форми на мудроста. На таков начин тоа ги става под знак прашање културите кои се опседнати од продуктивност и контрола, повикувајќи, наместо тоа, кон образ на постоење, засновано на доверба, смирение и општење.

Во рамките на таквото разбирање богословието не е само теоретска содржина која се пренесува – тоа постанува формообразувачки фактор. Богословието претставува духовно воспитување (παιδεία), внатрешен процес на воспитување, чија основа се житијата на светиите, ритамот на литургиското богослужење, трпеливиот постепен труд на молитва и внимателното изучување на свештените богословски текстови. Значи, вистинското богословствување не возникнува како резултат на собирање на податоци, туку се формира во преобразувачката средба со Бога и ближните. Со него живеат и го предаваат во заедницата преку општата молитва, животот во тајните и соборниот спомен на Црквата.

Културата природно произлегува од тоа духовно јадро. Иконите, химнографијата, литургиската поезија и сакралната архитектура не се случајни украсувања или празна орнаментика, туку живо изразување на богословското видување. Произлегувајќи од молитвата, тие ги повикуваат другите да земат учество во неа. Тие ги потврдуваат зборовите на свети Дионисиј Аеропагит кој го опиша космосот како теофанија – откровение на божественото преку видливото. Убавината на тие културни форми не е естетика поради естетика. Таа е таинствена: преку видливото го открива невидливото, преку преодното – вечното. Во таа смисла богословието, чиј извор е вистинската молитва, помага во возобновувањето на културата. Тоа дава отпор на понижувањето на сакралното; на неговото сведување кон претстава; на воспримањето на Преданието како носталгија и богословието како проста технологија на зборови (τεχνολογία λόγου, λογοτεχνία, според зборовите на свети Григориј Богослов); на сведувањето на образованието кон формално тесно професионално обучување. Таквото богословие повикува кон возобновување на таинствената естетика, кон ново откритие на јазикот, кој е поетичен, литургичен, мистичен. Тоа ја востановува литургиската космологија во која ритамот на времето, формата на пространството и заедницата преку Светиот Дух се преобразуваат и упатуваат кон Божественото.

Освен тоа, тоа богословско видување го зајакнува континуитетот на поколенијата. Молитвеното богословие го прави возможно пренесувањето на верата не само како поука, туку и како живо искуство – во расказите, дејствата, обичаите и во свештениот спомен. Тоа постанува скриена архитектура на културната идентичност на народот, кој се потпира на нешто многу подлабоко од идеологијата или чувствата.

Тоа богословие по својата природа е и етично и општо. Тоа вдахновува на автентичност во човечките односи, поттикнувајќи искреност, емпатија и целосност. Во светот на симулациите и перформативната интеракција тоа повикува кон длабочина, вистина и реално присуство. Бидејќи такво, тоа постанува основа за вистинско обновување на општеството не преку програми и стратегии, туку преку молитвата на преобразените лица.

Во најширока смисла таа духовна антропологија породува ново видување на самиот свет. Природата повеќе не се восприма како материјал за употреба, туку како свештен дар. Значи, молитвата породува космолошка одговорност, а духовниот живот постанува основа за зачувување на создадениот свет, смирена грижа за него и негово ново откривање како пројавување на Божествената премудрост и творечка Тајна.

Во културите кои сè повеќе се одделуваат од трансцендентното, оваа древна отечка мисла останува пророчки глас. Спротивставувањето на секуларизацијата треба да биде не со бекство и отстапување, туку со тивко возобновување на најдлабоките извори на смислата. Таа мисла ни напомнува за тоа дека богословието не може да биде затворено во класовите и аудиториите и ограничено со ѕидовите на храмовите – тоа треба да ја формира уметноста, образованието, јазикот и политичкиот живот (во неговата почетна, државна смисла), а и семејниот и општествениот бит.

Културата формирана од молитвата не е култура на сила, туку на мир; култура не на ефективност, туку на убавина; не култура на контрола, туку на собрание и заедништво.

За социлајните последици

Ако богословието кое е породено од молитвата е способно да ги преобрази личниот живот и култура, тогаш неговите последици за општеството не можат да бидат помалку длабоки. Таквото богословие предлага алтернативно видување на општествениот строј – видување, основано не на сила, добивка или употребливост, туку на светост, добродетели и духовна автентичност.

Во центарот на тоа видување е радикалното преосмислување на поимите мудрост и авторитет. Вистинскиот богослов, согласно древната максима, може да произлегува од било кој социјален слој и да биде било кој по професија, само ако неговото срце е устремено кон Бога во вистинска молитва. Тоа е над социјалните различности и ја става под знак прашање социјалната ерархија и стратификација. Во општествата кои се одликуваат со неравенство и фрагментација, молитвата постанува мера на вистинска еднаквост – мост кој му дозволува на секој човек, независно од неговиот надворешен социјален статус, да се приопшти кон божествената мудрост.

Таквото видување подразбира дека авторитетот произлегува не од принудување или сила на власта, туку од длабочината на човечката соединетост со Бога. Таквиот авторитет постанува убедлив затоа што не е наметлив, туку е здобиен, произлегувајќи не од претстава, туку од тишината. Имено тој непринуден, од молитвата преобразен авторитет и è тоа што Црквата го дарува на светот – богословско сведоштво кое се корени не во доминацијата, туку во благодатта.

При тоа молитвата не е бекство од светот, туку запознавање со неговите најдлабоки потреби и рани. Вистински да се молиш значи да се застапуваш за другите пред Бога. Богословот кој се моли не се затвора во рамките на личното благочестие, туку постанува чувствителен и отворен за страдањата на другите. Сочувствието постанува неразделно од созерцанието. Во тој контекст вистинското богословие постанува пророчки глас кој им ја кажува вистината на силните, кој ги заштитува бедните и ја разобличува несправедливоста не преку идеологија, туку преку милосрдие.

Заедниците кои се хранат со литургиска молитва, стануваат заедници на солидарност и взаемна принадлежност. Богословието престанува да биде индивидуална спекулација и постанува заеднички образ на живеење. Литургијата станува школа на справедливост, миротворност и добросовесност. Во такви општествени рамки молитвата не создава пасивност, туку ја поттикнува етичката будност: таа го учи христијанинот во секој човек да гледа Божји образ, а во секоја постапка – вечна последица пред Божјото лице.

Богословието, родено од молитвата, укажува отпор на доминантните наративи на современоста: тоа предлага алтернатива на технократијата, потенцирајќи, дека мудроста не смее да се сведува кон податоци, експертиза или гола ефективност; тоа го разобличува конзумерството, повикувајќи кон култура на едноставност, внатрешен живот и умереност, како спротивност на расипничката продуктивност и богатење; тоа го става под знак прашање површниот активизам, потенцирајќи дека активноста треба да е вкоренета во созерцанието, а справедливоста – во благодатта на Светиот Дух.

Пред сè, тоа предлага сеопфатно гледање на растот на човекот, согласно кој телото, умот, чувствата и духот се обединети во едно движење кон Бога. Во светлината на кажаното, богословието не го критикува светот од надвор, туку се стреми да го преобрази од внатре: од срцето на човекот, преку културата, па сè до општествениот строј.

Да се живее со тоа видување – значи да се исповеда живот чија стварност е подлабока од политиката, посилна од идеологијата, и попостојана од било кое царство на овој свет: Божјото Царство присуствува веќе сега во евхаристискиот собор на Црквата, во скриениот живот на светиите, во тишината на вистинската молитва и сведоштвото на оние, чие богословие е исковано во оганот на Божјата љубов.

Богословието како живот со Бога

Од древната отечка изрека не проистекува определувањето на богословието во академски термини, туку се открива видувањето на богословието како образ на битието – на животот, проживеан со Бога, во смирение, молитва и љубов. Се работи за призив кон возобновување на разбирањето на богословието како битие во заедница – како образ на живот кој се пројавува во збор, мисла, дело и култура.

Во светот кој е разделен помеѓу интелектуализмот од една страна и површниот активизам од друга, отечката максима повикува повторно да се соединат длабочината со одговорноста, преданоста кон Црквата со општествената дејност. Вистинскиот богослов не заминува во лично благочестие, но и не се раствора во идеолошкиот шум, туку стои – молитвено – на раскрсницата на небото и земјата, застапувајќи се пред Бога за светот. Како што сведочи свети Григориј Богослов, треба треба навистина прво да се очистиш и само потоа да пристапиш кон беседа со Чистиот (Слово 27: δεῖ γὰρ τῷ ὄντι καθαρθῆναι πρότερον, εἶτα τῷ καθαρῷ προσομιλῆσαι). Во врска со тоа вистинскиот богослов – тоа не е само тој кој размислува за Бога, но пред сè оној кој живее со Бога.

Таквото видување дава преобразувачка алтернатива и за индивидуализмот, и за колективизмот. Тоа е потврда за тоа дека вистинското обновување на општеството започнува не преку државните системи, туку преку преобразените лица – оние, чии срца се сформирани од Божјата љубов. Таквото лице постанува носител на светлина не преку доминација, туку преку кенотично сведоштво, подражавајќи го Христос Кој се молеше во Гетсиманија и Кој во тишина се принесе Себе си како жртва на Крстот.

Значи, богословието не е специјализација, туку призив; не привилегија на избрани, туку позив обратен кон сите кои навистина стојат пред Бога во молитва. Тоа бара не само изучување, туку и преобразување – духовно, аскетско, литургиско. Ако сакаат да останат верни на своето видување, духовните училишта треба да дадат предност не само на интелектуалните достигнувања, туку пред сè на осветувањето на целата личност. Молитвата не треба да биде украсување на животот на богословот, туку негов метод, негово дишење и ритмично срцебиење.

Во центарот на тоа видување се наоѓа возобновената христијанска антропологија: човекот не е пред сè политичко или економско битие, туку литургиско битие (homo adorans). Во молитвата човекот постанува оној кон што е повикан, - жива икона на Божеството, кој учествува во битието на Бога преку благодатта и Тајните.

Таквото богословие предлага тивок, но моќен одговор на изморената логика на современата епоха. Тоа го отфрла секуларното разделување помеѓу светото и светското, духовното и рационалното. Вистината ја гледа не како апстрактно тврдење, туку како Личност – Христос Воскреснатиот, преку Кого Цркваа живее во литургиската заедница и молитвен собор.

Богословието како чувар на човечкото достоинство во времињата на идеолошките упростувања

На таков начин, богословието ја пројавува својата способност не само да ја издигне душата и мислата, туку и да го исчисти колективното сознание на заедниците кои се воведени во заблуда преку идеолошки упростувања. Навистина, богословскиот позив треба да се признае како заштита од било која форма на редукционизам. Зашто феноменот на идеолошкиот редукционизам често возникнува тогаш кога се донесуваат дихотомни морални структури, кои ја ставаат социополитичката реалност во строгите рамки на доброто и злото. Тој упростен пристап одразува некои антрополошки константи кои му се својствени на паднатата состојба на човечката природа, особено социјалните примери, кои со векови се образувале за обезбедување на така наречената колективна безопасност.

Во основата на тој паднат начин на разбирање на егзистенцијата лежи праисконската склоност кон бинарната класификација – разграничувањето на општото „ние“ и различното „тие“. Така, самоидентификацијата се формира преку дијалектички процес, во кој присуството на „другиот“ постанува потребен контрапункт за сопственото саморазбирање: белилото го подразбира црнилото како свој концептуален опозит; западната идентичност има потреба од источната како неопходна противтежа; цивилизацијата го претставува варварството како своја антитеза; демократските вредности се зацврснуваат спроти наводните авторитарни системи. Тој образец открива дека моралното самосознание често се гради на контраст: сопствената доброта станува јасна само тогаш кога се спротивставува на перципираното зло.

Идеолошките системи дополнително ги интензивираат тие возникнати по падот когнитивни склоности, засилувајќи ги племенските разделувања и диференцијација. Таквото толкување породува две истовремени извитоперувања на реалноста: пренагласување на внатре-групните сличности и преувеличување на меѓу-групните разлики. Манихејските рамки на толкување создаваат моќна кохезија во внатрешноста на одна заедница, која е одржувана од самопотврдниот наратив, во која сопствената група претставува олицетворување на моралната исправност, а пак другата страна се пројавува како персонификација на моралната изопаченост.

Историските записи обилно сведочат за страдањата на заедниците, нанесени од насилство кое проистекува од такви идеолошки и дуалистички конструкции. Таа трагична реалност, толку добро позната на рускиот и српскиот народ, укажува на суштинското значење на автентичниот богословски дискурс – не како празно академско вежбање, туку како животворно чување на верата, народното наследство и културна специфичност. Богословската рефлексија, правилно разберена, постанува чувар на полнотата на човечкото, народното и христијанско достоинство и идентичност.

Еве зошто древната христијанска максима: ако вистински се молиш, тогаш ти си богослов – не е само духовен стремеж, туку и пророчка заповед. Таа повикува кон богословие кое ги надвишува фракциските поделби, ја прекинува полемиката и постанува пространство на средби – не судрувања, туку на заедница; не на „поседување“ на вистината, туку учествување во Вистината, која е Самиот Христос.

Знаењето, во тој контекст, престанува да биде чин на дистанцирано господарење и постанува смирено учествување во божествениот живот. Како што сведочи апостол Павле: „Не живеам веќе јас, туку Христос живее во мене“ (Гал. 2, 20). Таквото богословие започнува не од тврдење, туку од тишина; не од расправа, туку од поклонување.

Таа изрека не е само мистична поговорка, предназначена за монасите. Таа е сеопфатно видување на христијанското битие – видување на образованието, управувањето, културното возобновување и општествениот живот. Таа ги повикува богословите да постанат свети, а светите – да постанат богослови. Таа ги разрушува лажните дихотомии на созерцание и дела, вера и разум, Црква и свет.

Заклучни мисли: богословието како сведоштво на единството и љубовта во светлината на Воскресението

Освен тоа, тој отечки принцип, согласно кој само оној кој вистински се моли, е достоен да се нарече богослов, изгледа како заштита од елитискичките стремежи во црковниот живот. Тој поткопува секаква склоност кон богословско самовозвисување и апсолутизација на одделни мислења, кои, како разделени од молитвеното расудување и црковното смирение, можат да постанат семе на раздор.

Богословскиот елитизам е не многу приметна, но реална опасност за сочувувањето на црковното единство, особено тогаш, кога се пројавува преку цврстите лични позиции, кои се ставаат повисоко од живото Предание на Црквата. Притоа, вистинското богословие, кое е вкоренето во молитвата и евхаристиската заедница, го воспитува смирението, отвореноста и способноста да ги слуша – Бога, Црквата и ближниот.

Во светлината на кажаното, взаемната поврзаност на молитвата и богословието, не е само изразување на духовната зрелост, туку постанува и чувар на единството на Божјата Црква. Таа взаемна поврзаност го чува единството на Телото Христово, напомнувајќи им на сите кои говорат за Бога, дека нивните зборови треба да се раѓаат во стравот Божји, во благовејност пред Тајната и во љубовта кон Црквата.

Во најсилната светлина на Воскресението помниме за тоа дека вистинското богословие не е систем кој треба да се усвои, туку живот кој треба да Му се принесе на Бога. Богословот не е само познавач на Божествената стварност, туку и учесник во Божественото битие – оној кој се моли на Воскреснатиот Христос и преку љубовта се формира според Неговиот образ. Како што се објаснува во Божествената литургија на свети Јован Златоуст во нејзината апогеа: Самите себе, еден друг, и целиот наш живот, на Христа Бога да го предадеме.

Во тоа евхаристиско предание богословието ја достигнува својата полнота – не во спекулации и дискурс, туку во принесување. Зашто во Христос, Воскреснатиот и Прославениот, секој збор ја наоѓа својата вистина, а секоја тишина – своето значење. И така, исповедаме: Христос воскресна од мртвите, со смртта смртта ја победи, и на оние во гробовите живот им подари.

На таков начин, нека секој богослов биде пред сè сведок на таа Пасхална Тајна – не само со збор, туку и со срце; не само со мислата, туку и со животот, преобразен од светлината која свети од празниот гроб.

Како заклучок дозволете ми уште еднаш да ја изразам својата најискрена благодарност за големата чест која ми ја укажавте. Го примам овој дар на љубов со смирение и радост, не како личен триумф, а како сведоштво на вашата доверба кон Црквата на која ѝ служам, и кон заедничката мисија која ја делиме пред Господ.

Ги изразувам своите најискрени и најбратски желби кон Неговата Светост, Патријархот Московски и на цела Русија, Кирил, да му дарува Господ многу години на мудро пастирско и светоотечко управување на сестринската Руска Православна Црква за секакво духовно преуспевање на возљубениот руски народ, за зајакнување на нашето општо православно сведоштво, а и за зајакнување на нашето взаемно почитување, богоугодно сотрудништво и сестрано општење во љубовта.

На сите верни свештенослужители, монаштво и народ на Руската Православна Црква ги изразувам најтоплите поздрави и искрени молитвени желби. А на целиот руски народ – народ со длабока духовност и исповедништво – секоја добра желба за мир, процветување и Божји благослов.

Му благодарам на Господа и на вашата љубов за оваа чест, која сега со радост ја разделувам со верниот народ на Српската Православна Црква, најтопли поздрави, искрени молитви и пасхални поздрави кои ви ги предавам во радоста на Воскреснатиот Христос.

Христос воскресна!

Извор: https://mospat.ru/ru/news/93152/

Превод: свештеник м-р Филип Станковски